Những điều bạn chưa biết về làng gốm Bát Tràng

Vị trí: Nằm bên bờ tả ngạn sông Hồng, làng gốm Bát Tràng thuộc huyện Gia Lâm, cách trung tâm thủ đô Hà Nội hơn 10km về phía đông – nam.

Ðặc điểm: Làng gốm Bát Tràng đã tồn tại ở ven đô Thăng Long với tư cách một làng nghề khoảng hơn 500 năm nay.

Tên Bát Tràng được hình thành từ thời Lê, đó là sự hội nhập giữa 5 dòng họ gốm nổi tiếng của làng Bồ Bát xứ Thanh với dòng họ Nguyễn ở đất Minh Tràng. Năm dòng họ lớn gồm các họ Trần, Vương, Nguyễn, Lê, Phạm đã nhóm họp và quyết định đưa một số nghệ nhân, thợ gốm và gia đình con cháu dời làng di cư về phía kinh thành Thăng Long tìm đất lập nghiệp. Họ dừng chân tại vùng 72 gò đất trắng làng Minh Tràng.

Ảnh 1. Gốm Bát Tràng đã nổi tiếng về độ tinh xảo kỹ thuật làm gốm

Gốm Bát Tràng từ xưa đến nay đã lưu hành trên khắp mọi miền đất nước, thậm chí ra cả nước ngoài. Sản phẩm gốm Bát Tràng như lọ độc bình, song bình, bát vẽ chuồn, bát vẽ các tích cổ...đã được các lái thương Bồ Ðào Nha, Nhật Bản, Hà Lan, Pháp... mua với số lượng lớn. Nhiều nghệ nhân Nhật Bản đã bắt chước phong cách tạo hình, nét vẽ phóng khoáng, màu men đa dạng, giản dị, mộc mạc mà sâu lắng của gốm Bát Tràng.

Từ những thế kỷ trước, đồ gốm Bát Tràng đã thuộc loại cao cấp, quý hiếm nhưng phần nhiều là đồ thờ: chân đèn, lư hương, bình hoa. Về sau, do thị hiếu phát triển, cộng với nhu cầu thị trường, gốm Bát Tràng đã có nhiều đồ gia dụng, phổ biến nhất là bát, đĩa, bình, lọ. Ngày nay, cái khéo cái tài của người làng gốm Bát Tràng được phát huy cao độ trong cơ chế thị trường. Nhiều mặt hàng phong phú về chủng loại và kiểu dáng đã được sản xuất. Các loại gốm mỹ thuật, gốm sứ công nghiệp, đồ giả cổ, gốm xây dựng cao cấp đã dần được sản xuất nhiều hơn đồ gốm gia dụng. Bây giờ những mặt hàng truyền thống xưa chỉ được làm khi có khách đặt để trùng tu phục chế di tích cổ. Đứng trước những mặt hàng mỹ nghệ gốm.

Trong những năm gần đây, làng đã chào đón hơn 10.000 du khách quốc tế và hơn 50.000 du khách Việt Nam mỗi năm.Tuy nhiên, nghệ nhân làng nghề truyền thống đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm thị trường cho sản phẩm của mình, đặc biệt là thị trường nước ngoài. Theo ông Hà Văn Lâm, đại diện làng nghề Bát Tràng, khoảng 80-85% sản phẩm địa phương đã được xuất khẩu sang thị trường nước ngoài trong giai đoạn 1990-2000 nhưng con số này đã giảm đáng kể sau năm 2005. Tình hình là do suy thoái kinh tế, đổi mới chậm trong việc cải thiện mô hình sản phẩm, cạnh tranh gay gắt trên thị trường và các hoạt động không chuyên nghiệp của các hộ gia đình và doanh nghiệp địa phương. 

Ảnh 2. Một góc của chợ Bát Tràng bày bán đủ loại các mặt hàng gốm

Trong bối cảnh đó, chính quyền địa phương và người dân địa phương đã cố gắng hết sức để khôi phục làng nghề lâu năm. Các nghệ nhân địa phương nổi tiếng tạo ra các sản phẩm gốm mang dấu cá nhân của họ, hấp dẫn với số lượng lớn khách hàng. Các nhà sản xuất đồ gốm địa phương đang tập trung mở rộng thị trường nội địa trong khi tìm kiếm đối tác nước ngoài. Ngoài ra, họ cũng chú ý đến việc áp dụng các công nghệ sản xuất mới, đổi mới mô hình và nâng cao chất lượng sản phẩm của mình nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của khách hàng.

Theo thống kê của xã Bát Tràng, doanh thu hàng năm của địa phương từ ngành gốm sứ đạt gần 400 tỷ đồng (18,34 triệu USD), góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Để thúc đẩy sự phát triển của làng nghề, cần có một hướng cụ thể và sự hỗ trợ của chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan.